Os aloitadores

OS ALOITADORES DE SABUCEDO

No curro, os aloitadores están colocados en liña, de costas á parede, mirando coa mirada fixa aos cabalos, tensos, esperando a chamada, freando o impulso, á espera de que rompa a paixón.

¿Qué teñen os aloitadores na súa mirada?¿ Qué están sentindo? ¿Qué lles impulsa a aloitar?

VALOR. Dicía Camilo José Cela en Mazurca para dous mortos “ o seu valor só era comparable aos aloitadores de Sabucedo”. O valor, supónselle.

FORZA. É necesaria a forza de tres aloitadores, e en equipo, para dominar ao cabalo. Un, ten dominio da técnica de salto, da presión dos xeonllos sobre os lombos, da suxeción das crines cunha man, á vez que coa outra dirixe ao cabalo.. O segundo aloitador, ten que elixir o momento e a posición para saltar polo lado que o primeiro aloitador ofrécelle, agarrar con precisión e forza a cabeza e pescozo e decidir en complicidade e complementariedade co compañeiro, cando baixar do cabalo, colgándose e aferrándose á cabeza e pescozo ata fixar os pés no chan ou ata caer co cabalo sobre a area e colocarse para inmobilizalo. O terceiro, non menos importante senón imprescindible, suxeita o rabo con forza e zarandea do cabalo de esquerda a dereita e de dereita a esquerda para dispersar a forza do cabalo cos cambios de movemento.

TÉCNICA COMPARTIDA .A forza non é suficiente, a técnica é fundamental pero tampouco suficiente; a técnica é a cohesión do equipo, se un falla, falla todo. A técnica é a conxunción do salto, a presión, a dirección, os cambios de rumbo, a oportunidade para baixarse do cabalo e premer a cerviz, a caída ao chan, e como colocarse para inmobilizar o cabalo e evitar as coces. Cada un dos tres pon a súa técnica para que entre os tres logren o seu obxectivo. Un verdadeiro equipo.

RESPETO. O aloitador mide as súas forzas, técnicas e estratexias coas que emprega o cabalo. É un enfrontamento nobre, sen trampas e malas artes.

AGARIMO. O aloitador non só lle ten respeto ao cabalo, tenlle agarimo.
Cando logo dos forcéxeos, están rapando o cabalo, aloitadores e cabalo están jadeantes, casí respirando e resollando ao unísono. Cando xa soltan o cabalo, os aloitadores, sorrín e felicítanse, miran ao cabalo que, de esguello, afástase sen rancor. Ao longo da historia, os mellores aloitadores foron e son os que mostran máis agarimo cos cabalos.
IDENTIDADE. O aloitador ten que ser de Sabucedo ou sentirse de Sabucedo. Só se é así, pódese ser aloitador.

PEPE DO CAMPO

A RAPA DAS BESTAS DE SABUCEDO (A baixa)

A BAIXA

Ás sete e media da mañá conflúen na Costa do Campo, os que asistiran á misa, os recentemente chegados para ir ao monte, os que saen das súas casas, e os que non tiveron tempo de pasar pola casa. Na man dereita, unha vara que desde unha raíz ou nó (vara de moca) sae desde o chan ata a altura do ombreiro que servirá para apoiarse, para andar e para alzarse ao vento cando as bestas intenten escapar; no cinto, unha bolsa atada co bocadillo, o reconstitúente para a longa mañá. Moitos nenos agarran con forza a vara de moca que o seu avó elixiulle e que con agarimo estivo preparando coa súa vella navalla. Outros coa mochila ás costas cargadas de cámaras.

A primeira costa, As Cabaniñas é dura; os coñecedores do camiño, minoran o paso e retardan a conversación; os menos informados continúan, pero a media costa, detéñense resollando, mirando a cima e retomando forzas. Ao chegar arriba, os homes e mulleres, miran atrás e abaixo, sorrinse satisfeitos. No Chan dás Queimas está o peche, unha zona cerrada na que se reunirán máis tarde todas as bestas. Aquí tómanse as primeiras decisións; os grupos elixen o camiño e a grea que van ir a buscar. Un mozo experimentado de Sabucedo e coñecedor dos camiños e das greas capitanea o grupo e conducirao a un dos dez montes.

Cando se visualizan as bestas, o grupo párase; o xefe do grupo, apoiado na vara, analiza a situación e comenta cos seus compañeiros a estratexia a seguir e as posibles repostas dás bestas; uns e outros sinalan coa vara os itinerarios para rodear a grea. Decidido, ponse en camiño e recomendan o silencio para achegarse cun rodeo amplo, establecendo un círculo que aos poucos irán pechando.
Antes de ser rodeadas xa se escaparon varias veces e romperon os círculos que os homes e mulleres formaran .As bestas, rodeadas, tras varios intentos baixan amodo, pausadamente; de súpeto concéntranse sobre un flanco, alí estréitase o círculo e prepárase máis xente; entón unhas poucas, lánzanse a galope sobre o flanco que quedou algo desguarecido; varios intentan detelas, en balde. A berros recomendase a todos que pechen o círculo porque se non se van a escapar todas. Vaise a buscar as que escaparon coa axuda de xinetes, e despois de varios intentos, son rodeadas e traídas o círculo, que se abre para que entren. Cérrase o círculo, e empréndese a marcha con mais atención e coidado.
Ao chegar ou Chan dás Queimas están outras greas esperando no peche, Ábrese o círculo e entran as greas a galope. Multiplícanse os relinchos, mestúranse as bestas, as nais buscan aos seus poldros e os cabalos as súas bestas; eles atópanse fronte a fronte. Recoñécense, baixan a cabeza, meten o fuciño cara a dentro para fixar a súa visión, escoraban o chan, intercámbianse dentadas, parece que se afastan, pero elévanse sobre as súas patas traseiras e de pé entrecrúzanse dentadas, baixan, danse as costas e intercámbianse dúas coces que soan nun só estalido, vólvense, míranse e afástanse…ata outra. Os poldros atoparon ás súas nais, algúns maman e as bestas miran con indiferenza a multitude que as observa.
Son case as tres da tarde recóntanse as greas e decídese baixar a Sabucedo. Aínda que hai moita xente para rodear as bestas, non hai que baixar a vixilancia nin perder o paso, agora as bestas polo camiño e os xinetes e a xente polas ladeiras e os toxos.

Ao chegar as Cabanillas divísase Sabucedo, o sorriso e a satisfacción de cumprir coa tradicción unha vez máis, faiche esquecer o cansazo, os torceduras dos saltos e os aguillóns dos toxos. Desde o pobo, a salva de foguetes anuncia que nunha hora chegarán as bestas. Centos de persoas apíñanse na Costa do Campo e os poucos van aparecendo grupos de mozas e mozos, cansados pero suorentos á fronte de grupos de 50 ó 60 bestas, que soben á estrada nerviosas e que queren acelerar o seu paso para chegar ao peche do Curuto, para alí, beber e tombarse a descansar porque ás sete da tarde teñen que entrar no curro para a primeira rapa.
Termina a Baixa; para algúns, o máis bonito de rapa; para todos a satisfacción de participar na continuidade dunha tradición, dun valor e dunha cultura de 330 anos.

PEPE DO CAMPO

A RAPA DAS BESTAS DE SABUCEDO (Os perigos das bestas)

Os perigos das bestas de Sabucedo

O lobo, hoxe, non é nin o maior inimigo das bestas nin tampouco o máis cruel. O maior inimigo é o home. Algúns homes actúan como “cuatreros” e non porque visen películas de vaqueiros e gústelles a aventura no monte, senón porque rouban para vender ou para levalos ao matadoiro e cobrar.

Hai constancia dende 1821 do roubo de bestas do Santo. Outros “cuatreros”, de menor monta, teñen eguas no monte e marcan como seus os poldros das eguas do Santo. Os máis decididos e modernizados e con menos escrúpulos chegan co camión pola noite e éncheno usando os métodos máis expeditivos, mesmo rifles de repetición.

Se roubar está mal, moito peor é matar.
No ano 1894 matan unha besta en Cequeril por entrar nun terreo cultivado.

O 1 de xaneiro de 1996 apareceu morto por disparos O Negro, o rei dos cabalos de Sabucedo.; un garañón de 20 anos, negro como o acibeche, veloz como Pegaso, o cabalo branco voador de Zeus; con poderío e rebeldía como Bucéfalo, o cabalo negro acibeche e unha estrela branca de Alejandro Magno e coa agresividade de Strategos o impresionante cabalo de grande alzada e cor negra acibeche de Aníbal.

Foi tal a conmoción e a repercusión desta brutalidade sanguenta que Manuel Rivas no xornal o País do 26 de xaneiro recolleu fielmente coa súa creativa pluma a indignación de todo Sabucedo. Confesáballe Samuel, experto cazador " como cazador, pódolle asegurar que o que dispara así de preto a un cabalo como O Negro, é capaz de calquera cousa"

En maio de 2009 aparecen nos montes de Campo Lameiro 7 cabalos mortos por feridas de coitelo. SEPRONA está a abrir unha investigación pero veciños de Sabucedo contan que os cabalos foron introducidos nun peche e alí, sen apenas poder moverse, foron acoitelados. Feridos, foron liberados e dirixíronse ao monte, desangrándose mentres camiñaban, ata que caeron mortos.

Algúns veciños das aldeas próximas vangloriábanse "estes xa non entran máis".

No lugar de Cimadevila, os veciños ameazaron os representantes da Asociación dá Rapa de Sabucedo con males maiores para o futuro, cando trataban de indagar o acontecido cos cabalos.

A Asociación dá Rapa de Sabucedo ten establecido un seguro para sufragar os gastos derivados das incursións dás bestas en propiedades particulares, pero algúns propietarios "xusticeiros" prefiren resolver a situación pola vía rápida, a morte súbita, ou pola máis cruel, a morte lenta.

A denuncia da Xunta de Sabucedo nos xulgados, pola morte dos sete cabalos, alega: por maltrato animal, por danos contra a fauna salvaxe e por atentado a bens de carácter cultural.

Hai quen é mais animal que os cabalos, dunha fauna mais salvaxe e con unha incultura galopante e asesina.

PEPE DO CAMPO

A RAPA DAS BESTAS DE SABUCEDO (Os lobos)

OS LOBOS

No ano 1888 nun apunte no libro de Culto e Fábrica do Arquivo Parroquial de Sabucedo destínanse 15 pesetas para a compra de estricnina para matar lobos. Logo da Guerra Civil diminuíu significativamente o número de lobos en Montouto, pero desde os anos 50 produciuse un incremento moi importante de mandas de lobos. En 1960, segundo datos anotados no Libro de Contas e Fábrica apúntanse 220 cabezas de baixa polos ataques dos lobos. Ese ano só quedan no monte 63 bestas e o párroco e os veciños deciden traelas a un peche próximo ao pobo. Durante dous meses estableceuse unha quenda de garda veciñal para o seu defensa con dous homes armados. O escritor Francisco Sanmartín, veciño de Sabucedo titulaba en A Noite do día 12 de de novembro de 1960 “ O irmán lobo” baixo unha fotografía dos restos recoñocibles dun poldro pequeno devorado polos lobos. Os lobos achegábanse ao pobo, ante a escaseza de alimentos nos montes, e oíanse e sentíamos os ouvidos dos lobos polas noites cando cheiraban as ovellas, as bestas e as vacas que estaban nas cortes; ata rascaban nas portas

Anos máis tarde, cando Félix Rodríguez de la Fuente popularizaba a amizade do lobo, os veciños de Sabucedo debatíanse entre o que lles contaba aquela TV en branco e negro, e a realidade dos ataques diarios dos lobos. No ano 1971 contabilizáronse 60 poldros devorados polos lobos. Os lobos volvéronse máis atrevidos pola necesidade “perderan a vergoña” dicía un veciño, que vira o ataque de dous lobos a unha besta, e a berros e coa vara intentou escorrentalos, pero os lobos non se inmutaron ata que o veciño achegouse á distancia da vara.

Os lobos pasean e percorren o monte en mandas, observan as bestas e van seleccionando as de presa máis fácil: poldros de días ou meses, bestas maiores ou con algún problema para o trote, bestas en estado avanzado de xestación, no momento do parto, bestas que se despistan e están apartadas da grea. Cando xa seleccionaron ouvean e convocan a máis lobos, esperan o momento e a orografía máis conveniente e atacan en grupo. Unhas veces conseguen o seu obxectivo, outras veces non, e moitas veces deixan as súas pegadas na besta ou o poldro que consegue fuxir. Cando os lobos atacan, as bestas colócanse en círculo, cuarto traseiro con cuarto traseiro e os poldros no centro. O garañón, brioso e con fortes relinchos cabalga ao redor e defende a grea. Viuse como o garañón cunha forte e instantánea coza lanzaba a un lobo por encima dun muro.
Os lobos tiñan as súas razóns e necesidades: o gando lanar e cabrío desaparecera, a repoboación forestal obrigoulles a deixar as súas zonas de cría, os incendios acurraláronos e priváronnos da caza.

Cando os lobos causaban numerosas baixas nas mandas, estímase que trinta ao ano é o normal, as autoridades competentes de Pontevedra autorizaban a colocación sistemática de cebos envelenados. Nos últimos anos, autorizábanse batidas de caza.

Hoxe o lobo non é o peor enemigo das bestas

PEPE DO CAMPO

A RAPA DAS BESTAS DE SABUCEDO (O Cavado)

O CAVADO

O Cavado e o monte máis afastado, o máis alto; alí están as bestas con máis velocidade e as máis difíciles de xuntar e de baixar É o que elixen os máis asiduos, os máis ousados e os máis esixentes.

Ao chegar ás Lamas, aparece maxestoso, inmenso, desafiante, invencibel de fronte. O grupo atácao pola esquerda por unha costa constante e sinuosa, chea de pedras insorteables que as vas mirando por seguridade, pero tamén con medo a levantar a mirada e atoparche co que che falta aínda por subir.

Vencidos, cansados e rendidos deixamos a vara de moca, que tanta axuda nos dou, na herba; uns lánzanse con avidez á Fonte do Cabalo, un manatial, limpo e cristalino, de auga espesa e transparente, gozosa e cantariña que nace entre tres rocas; outros déixanse caer na herba para recuperar forzas antes de beber.

Alá arriba, co vento do oeste que ven das rías (que preña as bestas, dicían os romanos hai dous mil anos) e con aquelas augas eternas da Fonte do Cabalo repítese o rito de nomeamento de fillo adoptivo de Sabucedo para aqueles que han emparentado con mulleres ou con homes de Sabucedo, os seus descendentes ou a familia próxima, e que co bautismo da auga vivificadora da Fonte do Cabalo xa se converten en fillos de Sabucedo. Estan unxidos, son de Sabucedo, pola rapa.

Ao pé do Cavado, nos montes de Campo Lameiro, en Painceiros no Chan dá Carballeira uns petroglifos certifican que xa había cabalos salvaxes fai miles de anos, na prehistoria. Así o testemuñan as insculturas en Chan dá Carballeira na que se poden apreciar dous cervos e unha escena de caza ou de doma de cabalos; o gravador fundiu as dúas patas nunha sen esquecer a longa e espesa cola.

Cavado milenario, enchido polo vento do oeste, que nos das vida coa Fonte do Cabalo, que nos mostras os camiños do mar, que nos achegas aos limpos ceos, protexe as túas bestas e invítanos a subir un vez máis para rexuvenecer a nosa mirada e para compartir os teus aires de liberdade ¡ fainos cada ano máis libres ¡

PEPE DO CAMPO

A RAPA DAS BESTAS DE SABUCEDO (Montouto)

Montouto

As bestas están nos Montes de Montouto, entre os Municipios de Cerdedo, Campo Lameiro, A Estrada e Forcarey, nunha zona de forma máis ou menos rectangular de 9 x 7 kms e unha extensión de 65 Kms cadrados. O Monte Cabeiro e o Cavado son os montes máis altos e desde o Cavado divísase á esquerda a Ría de Pontevedra e á dereita, case pegada, a Ría de Arousa. Os demais montes elévanse entre os 500 e 700 metros.

En cada monte hai unha grea, aínda que non Cavado hai mais. A grea é a unidade familiar do cabalo coas súas 45 bestas, poucas veces menos, e os seus poldros. Cada grea, ao mando do seu cabalo, ocupa o seu territorio O Negro, O Facahado, O Roxo, Ou Rúan, O Navarro , O Chulo, O da Espulla, O Castaño, eran boos cabalos que de pequenos parécianos moito mais grandes, fortes e bravos; hoxe están os seus netos : O Barreiro, coa sua grea nos montes de Cervo e a Espiñeira; O Chaparro nos Montes da Pena Cebral e Monte da Iguela; O Castrelo no Chan dás Queimas; O Cernedo en Cadro do Teso sobre Quireza; O Negro na Conla dos Aguillons; O Castro no Coto da Conla; O Corto, O Zapateiro, O Sanitario nos Montes do Cávado; na Planzadoira as greas son máis pequenas, máis mesturadas..

Se un día calquera vas a Montouto, a vida da grea é tranquila. O traballo do garañón é reunir e protexer á manda. Segue ás bestas, controla ás que quedan descarrílaas ou de parto. Actúa como líder cando se enfronta e desafía, ou é desafiado por outro cabalo ou cando defende á grea dos lobos.

Esa vida entre néboas, baixo o sol e a choiva, con problemas de comida no inverno e coa alegría do verán e a primaveira, cos perigos dos lobos, dos homes animais e dos incendios forestais no verán, vaise alterar o día da Baixa, o primeiro sábado de xullo.

Preto de esos días as bestas ponse nerviosas, sen deixar de rumiar, levantan a cabeza e escudriñan calquer ruído dun movemento ou bramido do vento. Senten que teñen que estar preparadas para fuxir e non queren deixar o monte para ir o curro, non queren que lle corten as crines e o rabo aínda que se enleen nos toxos e nas xestas. Loitan pola súa libertade nas súas terras; os montes son seus.

PEPE DO CAMPO

A RAPA DAS BESTAS DE SABUCEDO (Dous nun)

Sabucedo : dous nun

Como un pobo que nunca tivo máis de cen habitantes, que hoxe non ten máis de 20 pode manter A rapa dás Bestas durante 330 anos, que sexa de Interese Turístico Nacional dende 1965 e de Interese Turístico Internacional dende 2007?
Porqué nunca deixou de celebrarse A Rapa, mesmo, malia a barbaridade da guerra civil na que os home estaban nas frontes e as mulleres tiveron que ir ao monte, baixar ás bestas e rapalas?

Polas súas xentes, os Álvarez, os Cabada, os Corbal, os Magariños, os Míguez, os Obelleiro, os Sanmartín, os Touriño....
Non é cuestión de números, de cantidade; en realidade nunca se pasou de dous: aldea de arriba, aldea de abaixo; dous autobuses: Cabada e Magariños; dúas tabernas O Campo e Monteagudo; dúas fontes: fonte Cega e o Pilón; dous cimiterios: o adro e o novo; dous curros: o novo e o vello; os muíños de dous en dous: o de Barreiro e o de Regueiro; o de Comercio e o das Paradas; o dos Obelleiros e o de Cabada.....

Dous nun: os que están e os que son; son moitos os que en calquera lugar de mundo exercen a súa paixón pola Rapa e por Sabucedo, dous nun.
Un pobo que se abriu ao mundo e que vive en internet, con máis visitas que o camiño de Santiago; un pobo que estendeu as súas raíces e que defende a súa identidade.
Un pobo que comeu as súas miserias na guerra civil, que sufriu os abusos do poder centralista, da concentración parceira....que saíu ao mundo da emigración para subsistir... un pobo aloitador.

Un pobo que cando remata a Rapa con máis de 15.000 visitantes, canso, berra: "Este ano é o último" cando en realidade é o último....ata o ano que vén.
San Lourenzo, ás bestas e un pobo aloitador: non son tres nin son dous: son un.

PEPE DO CAMPO

A RAPA DAS BESTAS DE SABUCEDO (Sed Lorenzo, nuestro abogado)

Sed Lorenzo, nuestro abogado...

pues sois nuestro patrón glorioso"... así se canta a novena de San Lourenzo na Igrexa de Sabucedo, ante a festividade do Patrón o 10 de agosto.
San Lourenzo defende as súas bestas, aínda que os avogados, aloitadores de Sabucedo, representan os seus intereses ante os tribunais.
En 1894 matan unha egua en Cequeril por entrar nun terreo cultivado.
Dende o ano 1915 véndense as eguas "ladradas", aquelas que entran nos terreos particulares dos veciños das parroquias próximas aos montes e causan danos nos seus prados, terreos e hortas.

Co repoboación forestal en 1955, ao acoutar as zonas e obrigar aos cambios de hábitat dás bestas, empurrouse a estas cara a terreos de cultivos dos pobos próximos, producindo danos nas sementeiras e colleitas.
Impúxose unha multa de 17.425 pesetas polos danos causados no repoboación forestal. Nun xulgado de Cuntis nun sumario contra dúas eguas
intentouse que todas as eguadas desaparecesen.
Ante as denuncias nos xulgados, culpabilizase as bestas do Santo e o párroco. Pero ás bestas que entran nos terreos unhas son do Santo, pero outras, soas, ou en compañía das do Santo, son de particulares. Como non hai un censo de bestas particulares "a culpa" é das do Santo.

Estábase a aplicar a Lei de Reses Paiolas de 1903 e o Real Decreto do 24 de abril de 1905, malia que a Constitución Española anulou tal lei e a súa aplicación.
A Xunta de Sabucedo ten establecido un seguro para sufragar os gastos derivados das incursións das bestas e propiedades particulares, pero algún propietarios prefiren cortar a situación polo "san", " esta que matamos, xa non volve entrar".
Tampouco se poden aplicar a mesma xustiza para estas bestas, que para as que están libres nos montes para beneficio dos seus donos, ou para as que teñen dispositivos daniños nas súas patas para que non se afasten moito do seu propietarios.
Hoxe existen cercados privados en zonas comunais, nos territorios e hábitat dás bestas dende séculos, para gando vacún, con subvencións da Unión Europea.

¿Porqué non se pode aplicar unha subvención para acoutar as zonas de hábitat das bestas en montes comunais para que estas puidesen gozar da súa liberdade sen necesidade de achegarse ás propiedades dos veciños das aldeas próximas?
En todo caso, unha tradición e unha festa de máis de trescentos anos, non só merece un respecto; merece o apoio e a consagración como ben cultural e patrimonial, de Sabucedo para todos.

PEPE DO CAMPO

A RAPA DAS BESTAS DE SABUCEDO (San Lourenzo de Sabucedo)

San Lourenzo de Sabucedo

Fálase moito da Rapa das Bestas, pero non de Sabucedo. É certo que A Rapa e Sabucedo son o mesmo, porque non podería existir a unha sen o outro e o outro sen a unha ¿como pode manterse unha pequena aldea que no ano 1752 tiña 54 habitantes e hoxe non pasa dos 20 residentes fixos? ¿Como se pode celebrar a Rapa cada ano, despois de 329 anos? Para algúns: por San Lourenzo, dende sempre e sempre

Os condes Don Ramón e Dona Urraca, no ano 1105 doaron o lugar de Sabucedo ao Mosteiro de San Lourenzo de Carboeiro (Silleda). O Rei Alfonso VI ao confirmar os bens do Mosteiro de Santa María de Aciveiro ( Forcarei) inclúe as eguas e cabalos de San Lourenzo de Sabucedo.
Ás bestas de San Lourenzo, do Santo, son as que manteñen A Rapa, aínda que tamén hai bestas particulares dos veciños de Sabucedo. Nunca houbo un accidente grave en todos estes 329 anos, San Lourenzo está pendente.
A historia da Rapa está documentada nos Libros de Culto e Fábrica do Arquivo parroquial e moi ligada aos párrocos (hoxe compartidos con outras parroquias).
O párroco de Sabucedo, foi un valedor da Rapa e das bestas, desobedecendo o Bispo de Santiago que lle reclamaba os décimos por cada besta en 1778; no 1885 enfrontouse a Facenda que pretendía subastar a eguada na desamortización de Mendizábal na segunda lei Madoz.. En 1864 o párroco estaba auxiliado polo Mordomo Fabriqueiro coa axuda de dous veciños, que daban conta ao párroco do número de bestas, das vendas, das mortes e do diñeiro.
Isto non funcionou, porque Sabucedo sempre foi un pobo aloitador e loitaba por máis participación. En 1931 un grupo de veciños propón ao Bispado a constitución dun Padroado para levar mellor a xestión dos asuntos das bestas porque o párroco destinaba tódolos ingresos das bestas (vendas e crinas) ao culto e obras da igrexa.

O Bispado aprobou a Xunta-Padroado, na que estaba incluído o párroco, de xeito provisional. Tras reiteradas peticións da Xunta ao Bispado reclamando o seu carácter de definitiva, e ante o silencio do Bispado, a Xunta dimitiu.
Rematada a guerra civil e aínda que o clero xa recibía axudas oficiais, o Bispo de Santiago determina" cos ingresos que se obteñan da eguada e despois de satisfeitos os gastos indispensables, se atenderá o sostemento do culto e se realizarán obras para decoro e embelecemento da igrexa parroquial, previos os trámites establecidos polas leis canónicas e cívicas particulares”. Tampouco isto se cumpriu.

O penúltimo párroco, "don Ernesto" López Souto en 1971 propón: "ante a venda de seis cabezas da eguada que éstas sexan poxadas a baixo prezo entre os veciños moi entusiasmados da eguada que non tiñan ningunha egua no monte. Este feito repetiuse en anos sucesivos, xa sen poxa.
Este poida ser o sinal dun tempo novo, mantense a advocación a San Lourenzo pero ás bestas do santo son ás bestas do pobo. San Lourenzo nunha man sostén a grella e coa outra protexe a rapa.

San Lourenzo vixía ao pobo, que foi, que é, e que seguirá sendo, un pobo aloitador, no que os que están e os que son, seguen participando dunhas raíces e sentimentos aloitadores, tan arraigados que se senten obrigados a trasmitirelos ás súas novas xeracións, con San Lourenzo de vixía.

PEPE DO CAMPO

A RAPA DAS BESTAS DE SABUCEDO (Un pobo aloitador)

Sabucedo un pobo aloitador

A Rapa das Bestas de Sabucedo, foi declarada Festa de Interese Turístico Nacional en 1965 e de Interese Turístico Internacional en 2007. Nas votacións para ser declarada Patrimonio Inmaterial da Humanidade, en 2009, quedou undécima entre 45 candidatos.
Fálase moito dá Rapa dás Bestas, pero pouco de Sabucedo. En realidade A Rapa dás Bestas e Sabucedo son o mesmo, son inseparables, causa e efecto, alma e corpo, sentimento e pertenza; indisolubles e inseparables.

No año 1567 a peste entrou polo Grove e chegou a Sabucedo. Os aires de liberdade dos mares, coñeceunos Sabucedo dende o monte do Cadavo, o día dá Baixa dás bestas, cando ao chegar ao seu cume os mozos e mozas de Sabucedo, case rebentados, quedaban fascinados ao contemplar o mar: a Ría de Pontevedra á esquerda e a de Arousa á dereita, xuntas como case unha. Ese aire de liberdade dás bestas e do mar é unha constante na loita, Sabucedo, un pobo aloitador. Os homes e mulleres estenderon a súa loita por toda España, Europa e América., e A Rapa dás Bestas é máis coñecida no mundo global de Internet que o Camiño de Santiago.

¿De onde sae esta forza, dunha pequena aldea arrolada dende o Monte Curuto e que descansa e se limita polas cristalinas augas do seu río e a testemuña dos seus 6 muíños que moen a historia?
No ano 1752, na rapa contabilizáronse 37 eguas e os seus poldros, e os veciños eran 54. Hoxe a proporción é 800 bestas e menos de 20 veciños; proporción que cambia os fins de semana e que na Rapa se dispara, porque todos os homes e mulleres de Sabucedo, avós, fillos, netos, xenros, sobriños, primos....todos están nesa festa que lles convoca e obriga.
Xa non se di "ti de quen es" porque as familias se expandiron tanto que te perderías; hai algo que se sente que se transmite, que se palpa, que te identifica; non importa quen es, senón como te sentes, como compartes, como o vives ese sentimento.

O mestre Francisco Regueiro Moreira ( 1884-1962) foi un mestre ilustrado relacionado coa Institución Libre de Ensino de Madrid e os pedagogos krausistas de Alemaña. O mobiliario e os materiais da escola consérvanse, e estanse a estudar os seus métodos e estratexias didácticas. Formou xeracións que fixeron desta pequena aldea un pobo culto nos anos da miseria da guerra civil: catedráticos, mestres, abogados, médicos... nas seguintes xeracións biólogos, informátivos, investigadores, escritores, fotógrafos. As xeracións intermedias trasmitiron os valores de Sabucedo ás actuais, e aínda que non viven en Sabucedo, veñen a aloitar na Rapa e están aloitando todo o ano nos seus traballos: nas multinacionais, na xudicatura, na avogacía, investigando na universidade, impartindo docencia en escolas e institutos, fotógrafos, escritores topógrafos, metalúrxicos, transportistas, parados, biólogos...

Pero Sabucedo era, e é, máis que iso, é un sentimento, e o máis importante ,é como se transmite ese sentimento a través da Rapa. Como se comparte, como se convive, como se multiplica. Antonio Monteagudo, 96 anos, dicía hai pouco, " fixen de todo na vida menos de frade, o único que me importa é chegar á Rapa". As sagas continúan e dan vida a rápa, este ano cumpre 330 anos.

PEPE DO CAMPO

A RAPA DAS BESTAS DE SABUCEDO (IV y V La leyenda oral)

(V) La Leyenda Oral.

En el tiempo de una de las pestes que arrasaban Galicia, y arrasaron Sabucedo, dos hermanas, llenas de miedo, abandonaron el pueblo y se fueron a vivir en una cabaña a las afueras, prometiéndole a San Lorenzo que si las libraba de la peste, les regalarían una yegua y un caballo. San Lorenzo cumplió, y la yegua y el caballo del “Santo”, tuvieron la descendencia que pobló los montes de Montouto.

Francisco Regueiro (1884-1962) Maestro de Sabucedo, un maestro ilustrado relacionado con los principios y metodología de la Institución Libre de Enseñanza y de las ideas krausistas en educación, escribe “ las viejas podrían haberse llamado Clara y Manuela Alonso Rodríguez, que no se llevaban bien con la madrastra y que su casa estaba a 50 metros del atrio de la iglesia y que dado el elevado número de muertos por la peste, empezarían a enterrar fuera del atrio, y que verían fuegos fatuos desde las ventanas, (como si fuera la santa compaña) siendo ésta alguna de las causas por las que decidieron el abandono de su hogar y salirse a vivir a un sitio más alejado y donar las yeguas a la parroquia.”

En la tradición oral sí se mantuvo la denominación “A casa das vellas” As lobageiras das vellas”

(IV) Nuestra Historia

En el año 1105 los Condes Don Ramón y Doña Urraca hicieron donación al abad del Monasterio de Carboeiro del lugar de Sabucedo.

En el año 1145, el Rey Alfonso VII al confirmar los bienes del Monasterio menciona las yeguas y los caballos de San Lorenzo.

En el año 1162 Alfonso VII funda el Monasterio de Acibeiro que gozó de muchos beneficios por ser la salida natural a Pontevedra, Marín e Cambados, atravesando Montouto.

En la centralización e los Reyes Católicos, Sabucedo pasa a depender del Monasterio de San Martín Pinario e más tarde del Monasterio de San Xurxo de Codeseda.

Desde el año 1348 hasta 1598 la peste hacía estragos en Galicia. En la Catedral de Santiago se puede leer” “ Año de 1567 por el mes de octubre empeso la pestilencia ( ésta, bubónica) en el puerto del Grobe y duró más de año y medio y de allí dio en Calda de Reyes, en Codeseda, en Noya y Rianjo; y por mayo de sesenta y nuebe empecó por la villa de Vigo y la ciudad de Santiago y duró hasta el mes de enero del setenta”.

Una orden de Procurador General, señala“que se clave en cada una de las puertas un memorial de los lugares en que reina la pestilencia para que no entre ninguna persona que proceda de ellos: Puerto de los Grobes, Cotos de Codeseda y Montes……

En 1682 los Libros de Culto e Fábrica del Archivo Parroquial de Sabucedo, recogen todos los datos referidos a las yeguas y caballos hasta el día de hoy.

En 1732. “ Apuntar 18 reales vellón que hubo que gastar con la gente que fue a buscar las yeguas al monte y juntarlas en él.

En 1752, “se juntaron 37, entre yeguas y potros. Eran 54 los vecinos de Sabucedo.”

En 1774, “véndese un garañón que no acompaña”.

En 1780 “ 68 con seis potros e cinco potras de año. Se menciona la venta de potros y de crines; cada tres bestas rapadas un kilo de sedas.

En 1782 se marcan las yeguas con la parrilla de San Lorenzo.

En el año 1863, el cura párroco de Morillas tenía un caballo de montura entera, y cuando no lo necesitaba para sus viajes lo dejaba suelto en el monte. El garañón de la manada no lo toleraba, lo perseguía y acorralaba hasta llega a la puerta de la casa del cura. Como se repitiera varias veces, el cura de Morillas cogió la escopeta y desde la ventana mató el caballo de varios disparos. El cura de Sabucedo presentó la correspondiente demanda judicial y el cabreado cura de Morillas tuvo que pagar la correspondiente indemnización.

En 1872 cuando estaba a punto de iniciarse la rapa, el párroco recibe informes confidenciales de que un funcionario comisionado de la Administración de Bienes Nacionales de Pontevedra, con el alcalde de Cerdedo y tres guardias civiles venían a incautarse de la yeguada. El párroco y los feligreses sueltan las bestas, que se dirigen a sus montes. La guardia civil y una comisión intentan contar las yeguas y caballos en los montes. Como no pudieron, tomaron declaración a los vecinos de Campo Lameiro y Cerdedo.

En 1888 por efecto de una ley de censo de ganado, el Alcalde de Campo Lameiro trató de incluir en él la yeguada de Sabucedo. Recurrido ante el Gobernador de la Provincia, éste ofició que dispusiese de ella el cura de Sabucedo, por lo que quedaría exenta del censo.

En junio de 1888 se consignan en el Libro de Actas 15 pesetas para comprar estricnina para matar lobos.

El 11 de septiembre de 1888 murió el cura párroco Don Ángel Nadar que no pudo terminar la misa que estaba oficiando, envenenado por estricnina.

Los tribunales eclesiásticos cargaron contra Manuel Alonso Paredes. Hombre muy entendido, casado, cuya esposa estaba en la cama tullida y como tuviera una sirvienta en casa de parte interesada, el párroco, indirectamente desde el púlpito, indirectamente, recrimino la conducta licenciosa de Manuel Alonso. Éste respondió al cura que “anochecería y no amanecería”. Como la sacristía estaba en obras, entró por un agujero y depositó estricnina en las vinajeras. Aunque no hubo testigos, Manuel Alonso fue encarcelado y el sumario se saldó con cadena perpetúa.

En 1894 matan una yegua en Cequeril por entrar en terreno cultivado. Cada año, se venden “as ladras”, aquellas yeguas que han entrado varias veces en sembrados.

El 1 de enero 1936 las autoridades se dirigen al Presidente de la Junta del Patronato felicitándolo por “el valor, entusiasmo y amor por la conservación de una tradición que demuestra la unión de este pueblo en todo tiempo”

A RAPA DAS BESTAS DE SABUCEDO (III Entramos en la Edad Media)

(lll) Entramos en la Edad Media

En el año 409 entran en oleadas los suevos, que están en Galicia desde el año 411 hasta 585.

En el año 485 los visigodos con Leovigildo conquistan Galicia pero sin influencia de los caballos.

En la alta Edad Media, Galicia se vio presionada desde el interior por los árabes y desde las costas por los vikingos.

Desde el año 843 hasta el siglo XII Galicia es atacada por los vikingos, que desembarcaban en sus costas, empleaban el terror y permanecían el tiempo necesario para llenar sus barcos. Empujaban a las poblaciones hacia el interior. Decía el Rey Sabio que eran gentes muy crueles. ( Se recrean los desembarcos en la Fiesta Vikinga en Catoira, el primer domingo de agosto)

Los árabes, en contra de lo que pudiera pensarse, o de lo que pudiera parecer entraron en España a pie. Pero mejoraron la raza de los caballos en la Dehesa de Altamira en Córdoba. De allí sale Almanzor el 3 de julio de 997 y el 10 de agosto saquea Santiago de Compostela.

En el siglo XII los labriegos gallegos pagaban con los caballos salvajes que capturaban en los montes los gravosos impuestos que le imponían los señores feudales.

Los Reyes Católicos, entrando por O Cebreiro, el 7 de septiembre de 1486, llegan a Santiago de Compostela el 21 de septiembre imponiendo la centralización y el control del Reino de Galicia. “Doma y castración” había decretado la Reina Isabel.

Los Reyes Católicos nombran un Gobernador Capitán General, foráneo, casi un virrey, eliminan a los nobles que se oponían, decretan el uso del castellano para las clases altas y la administración, prohíben el gallego, ordenan arrancar los olivos y prohíben las costumbres heredadas de los celtas.

Fernando el Católico dispuso que en el segundo viaje de Colón se llevaran 20 caballos y cinco de repuesto, la mayoría yeguas para asegurar la reproducción.

Hernán Cortes llegó a México con once caballos y seis yeguas de la raza cordobesa, montando a su caballo Arriero.

Edad Moderna y Contemporánea

En el siglo XVI todas las razas autóctonas, incluida la gallega, entran en decadencia por el centralismo y por las guerras.

Felipe II crea a Real Yeguada de Castilla, en la Dehesa en Córdoba, en el mismo lugar que había elegido Almanzor.

En el año 1521 los corregidores de las provincias gallegas reciben una orden fechada en Valladolid “ que los potros de más de un año se capen e traigan rocinas de marca para yeguas”. “Las personas que tuviesen yeguas de caballos de casta podrán ir a pastara en los prados de las montañas, aunque no fuesen vecinos de la parroquia”

Felipe III ordena a compra de caballos normandos, napolitanos y daneses para una mayor corpulencia, para y por la arrogancia y ostentación de la Corte.

En los siglos XVIII y XIX, la Guerra de Sucesión, la de la Independencia y la Carlista demandan más caballos.

Fernando VII crea yeguadas de caballos normandos en Córdoba Sevilla en 1895 se inicia la importación de caballos ingleses.

A RAPA DAS BESTAS DE SABUCEDO (II Nuestros caballos)

(ll) Nuestros Caballos

Parece que los caballos en régimen de libertad existían en los montes de Sabucedo, en Montouto, desde la época prehistórica. Lo atestiguan las insculturas descubiertas en Painceiros y Muimenta.

No Chan da Carballeda, en Painceiros en Campo Lameiro, se encuentran atontase dos ciervos y una escena de caza o de doma de caballos. El grabador fundió las dos patas en una sin olvidar la cola larga y espesa. El hombre, no tiene piernas, una manera de representar a los jinetes ( También en las cuevas do Douro), y la postura de los brazos recuerda a los jinetes de la Diadema de de Ribadeo, Museo Arqueológico Nacional, Louvre, Instituto de Valencia de Don Juan; Madrid,(Blanco Freijeiro y Paratcha Vázquez 1964)

García Martínez y Rafael Fontanini, 1971 dan cuenta que en el lugar de Paredes, en Muimenta, hay 15 conjuntos diferentes y en el 10 hay tres caballos en línea en actitud de trote.

Ruta Centroeuropea

Por la ruta centroeuropea llegaron los ligures, empujados por los celtas. En el año 600 a C. llegaron los celtas con caballos más altos (factor decisivo para su victoria). Eran caballos mas altos que los autóctonos, procedían del caballo de Solutre. ( Yacimientos de Azpitarte y Urtiaga y Cueva de Ranú en Asturias). Los celtas impusieron su tipo de caballo.

Invasión de los Romanos

Escribe Plinio I en el año 77 d C. “ en la misma Hispania, está el pueblo Galaico, que cría una raza de caballos con un paso que no es corriente sino elástico porque extienden al mismo tiempo las patas de cada lado, caballos amaestrados para marchar al trote. Plinio les llama tieldons. Más tarde, se le llamó andadura gallega, que Antonio Moya (1987) describe “el paso normal es píe derecho mano izquierda, pié izquierdo y mano derecha ( diagonal), el paso plano es pié derecho y mano derecha, pié izquierdo y mano izquierda. Los miembros de un mismo lado se lanzan uno detrás de otro, lo que evita la elevación de los lomos.

Plinio hace la referencia a la creencia de que la velocidad a la que corren las yeguas se debe a que son fecundadas por el viento del oeste.

Silo Italico,102 d. C. escribe” Muy próximo marchaba Panchates, con su blanca frente, resplandecía con el distintivo de su procedencia y los cuatro pies del mismo color patrio, de enorme ímpetu, miembros non muy grandes e tampoco vistosos, pero lanzado a la carrera, podría pensarse que sus miembros se engrandecían y se convertían en alas.

Los romanos querían el oro, pero también los caballos porque su fama había llegado a Roma.

En los años 25 y 26 a. C. la a guerra adquirió tal dureza que el propio César tomo el mando de las Legiones, la VI “Victoria” para atacar Galicia la IV “Macedonia” para atacar Cantabria y la X “Germánica” para atacar Asturias. Y por el mar la I, II, V “Hispania”.

Dion Casio, en el 235 d. C. en la Historia de Roma “ además de las cosas ditas, sobre las que César estaba muy animado, se le obsequió con un caballo que tenía hendiduras en los cascos de las patas delanteras que César montaba con orgullo y que no soportaba a ningún otro jinete que intentara montarlo.

Estrabón escribe de la guerra de guerrillas desde el 29 al 19 a.C, como las tribus en sus montañas y castros atacaban la maquinaria pesada de los romanos en los desfiladeros. Los Galaicos montaban dos en cada caballo lo que demostraba la fuerza del caballo y su doma para adaptarse a los riscos y entre las piedras. En un determinado momento, uno bajaba del caballo y peleaba pié a tierra. Afirma José Manuel González, en 1959, “ el modo de reaccionar de los galaicos, astures y cántabros no fue frío y calculado frente al poder de Roma, sino temperamental y apasionado, quizás una constante de la raza”

Pero las tribus se diezmaron y no sólo por los romanos sino por el frío y el hambre.